Khả năng tự học có thể quyết định sự thành công của một con người. Từ không biết gì về Digital Marketing, chị Ngọc Võ đã bước vào con đường freelancing, đứng lớp bộ môn Digital Marketing cho trường đại học, tư vấn marketing cho nhiều doanh nghiệp. Tất cả đều bắt đầu từ con số 0 và đã đi đến những thành công nhất định. Những chia sẻ thực tế của chị Ngọc sẽ giúp bạn hình dung rõ hơn và xây dựng động lực để phát triển sự nghiệp tự do của riêng mình.
Chủ Nhật đầy nắng, phòng mình ngập tràn hương cafe và mấy bài nhạc cũ rích đã đi với mình qua từng năm tháng. Chủ Nhật mình sẽ không làm việc, dù có ngập đầu, dù có lo lắng, mình sẽ chỉ dành Chủ Nhật cho bản thân thôi vì mình không muốn thấy bản thân burnout nữa. Đây là lời tự hứa, mình nhắc nhớ bản thân, không đụng laptop, hạn chế "dùng não". Nhưng hôm nay khác một chút, mình sẽ viết, để kể mọi người nghe hành trình của một freelancer nửa mùa.
Quá trình tìm kiếm và có khách hàng đầu tiên
Là một người không-bao-giờ-rảnh, mình đã có thể tự kiếm việc để làm từ thời sinh viên. Từ hỗ trợ quản lý/bán sách ngoại văn cho đến viết các bài tổng hợp nghiên cứu cho người nước ngoài. Phần đa các công việc part-time hay freelance mình làm đều liên quan tới chữ nghĩa.
Khi bắt đầu các công việc full-time, mình hầu như không nhận thêm job và cũng không có tư tưởng nhận thêm. Các công việc full-time đều rất ổn, nên mình chẳng còn tâm trí đi kiếm việc khác nữa. Là một đứa tôn thờ chữ TỰ DO nên khi công ty cho nghỉ 18 ngày/năm và các thứ ++, bầu trời của mình xanh lắm.
Ảnh: Unsplash
Cuối 2015, sau mấy năm lăn lộn và lạc lối trong sự ổn định, mình bắt đầu thấy lối mòn và CHÁN. Đi làm hết vui rồi, phải kiếm cái khác thôi. Và cái dòng ghi chú “đi du học trước 30 tuổi” nó ghì mình lại. Thế là gói ghém, sắp xếp “bổ sung gấp” tất cả mọi thứ trong 30 ngày, mình nộp đơn đi du học.
2016, trong buổi ăn trưa với sếp, mình bắt đầu câu chuyện:
- Chị nhớ em từng nói mình có nguyện vọng đi học không? Tới thời điểm rồi ạ.
- Em mới làm chưa lâu nhưng lộ trình thăng tiến rõ ràng, tại sao lại đi lúc này? Một chị đồng nghiệp khác hỏi mình.
- Vì nếu không phải lúc này, em sẽ không bao giờ đi nữa. Không bao giờ. Mà nhìn lại thấy rủi ro không đi nhiều hơn nên thôi phải đi.
Hè 2016, mình đi du học với số tiền dành dụm từ lúc mới đi làm và một số ít ba mẹ cho mượn. Tự nhủ bản thân vừa học vừa làm, chắc sẽ không sao.
“Vừa học vừa làm” hay “Du học tiết kiệm” là phương châm của mình. Trước khi đi học, mình đã có mối bưng qua Phần Lan làm trong những ngày đầu tiên. Mình nghe các đoạn ghi âm và dịch. Công việc tạm thời từ Việt Nam nhưng nó an ủi rằng “mình không ở không và vô dụng”.
Sau đó, mình upscale bằng những công việc sở tại hơn – đi dọn dẹp. Và mỉnh trở thành mối quen dọn dẹp của nhiều ông bà anh chị bản xứ. Nói không ngoa thì nó vừa đủ tiền sinh hoạt hằng tháng của một du học sinh, và đều đặn theo ngày/tuần cố định. Có lẽ ngoài vai trò người dọn dẹp, mình còn là “người trò chuyện” nên phần đa họ cũng quý và cứ lại giới thiệu thêm bạn bè trong vùng. Công việc này cho mình hiểu “Một khi bạn làm ăn tử tế, đáng tin cậy, bạn sẽ không khó khăn vì khách hàng sẽ luôn sẵn lòng hỗ trợ bạn”. Có lúc mình lười lắm, và có một khách hàng “phải” đánh xe hơi đi rước mình qua dọn nhà cho họ. Nghĩ cũng buồn cười!
2018, mình lao vào cuộc chiến nội tâm với bản thân. Việc học cần hoàn thành, công việc không thể tiếp tục với những đầu việc tạm bợ, và bản thân không vững vàng. Mình lay lất, tạm ngưng tất cả mọi thứ, đóng cửa. Cuối năm 2018, mình bắt đầu mở cửa và bước những bước rất nhỏ ra ngoài.
2019, về nhà, nghỉ ngơi. Mình chấp nhận bản thân “không giỏi như bạn nghĩ, không tệ như bạn nghĩ, không có gì cả và có thể làm lại”. Mình quay lại.
Ảnh: Unsplash
Hè 2019, mình quyết tâm hoàn thành luận án bằng mọi giá. Mình lục tìm tất cả các khả năng trợ giúp. Bạn bè 5 châu giang tay đón mình. Mình tham gia sự kiện online và offline. Từ 2 sự kiện, mình có một công việc tình nguyện cho tổ chức Âu Châu và một cơ hội phỏng vấn trực tiếp một designer lão làng. Từ đây, mình hiểu “Cứ hỏi sẽ được giúp. Nhưng bạn phải thành tâm”.
Công việc đầu tiên kéo mình tới vai trò tổ chức sự kiện thuộc hàng khủng ở thành phố lúc bấy giờ. Và trong lần họp mặt các tình nguyện viên, một bạn người Việt khác biết mình và giới thiệu mình với sếp. Anh sếp bảo “Thôi khi nào em xong luận án rồi qua công ty gặp anh nhé”.
Thu Đông 2019, mình lại tình cờ quen một người bạn và cuối năm đó, mình và cô này làm chung dự án thương mại điện tử, tiêu dùng xanh và văn hóa Thụy Điển Bắc Âu. Thông qua những nhận xét của mình, cô này (vốn từng là Head một tập đoàn Thụy) hiểu mình có thể làm gì. Và kể từ đó, mình có thêm một số network và những dự án làm chung (được trả lương) với cô ấy.
Cũng trong một sự kiện khác (miễn phí), mình mời cô ấy đi chung. Cuối buổi, cô ấy bảo mình “Tao thấy cái ông speaker nói chuyện y chang mày. Hai đứa bây nói data gì gì giống nhau. Lên hỏi xem ổng có muốn làm việc với mày không?”. Cả gần nửa tháng, sau khi bị push nhiều lần từ cô đó, mình hỏi, lòng băn khoăn vì luận án chưa xong mà lại cứ đi kiếm “dự án” làm. Thế rồi ông diễn giả đó trả lời là CẦN thật. Và công việc ông ấy cần là 40 tiếng/tháng, EUR800. Hở, và thế là mình có tiền. Mình lại đam mê vào các báo cáo, con số và tìm thấy nguồn vui của bản thân.
Cuối năm 2019, mình nộp luận án. Mình liên lạc lại người anh hồi hè gặp. Mình bắt đầu hiểu làm việc với công ty theo hình thức freelancer là gì. Anh cần một bạn có kiến thức marketing và phát triển thêm cho công ty. Mình bán tín bán nghi vì đã làm đâu, anh hỏi “Nhưng em tự học được đúng không?”. Và đó là bắt đầu của mình với mảng digital marketing.
2019 – 2020, mình tự vọc, tự học từ thiết kế ảnh, viết bài social, viết email, chạy quảng cáo cho tới tư vấn doanh nghiệp nhỏ,... Tất nhiên, mình cũng tự học cách báo giá, cách trao đổi và cách quản lý cảm xúc của mình. Có thể nói, đây là giai đoạn đầu của phần đa các bạn freelancer. Với mình, nó là giai đoạn “all in/dấn thân”. Có tháng thu nhập của mình chỉ hơn một chút so với 10 năm trước đó, có tháng thu nhập rất ngầu. Nhưng chung quy lại, mình xấc bấc xang bang vì job nào cũng nhận, chưa có quy trình cụ thể (vì đã biết cần phải làm gì đâu) và rất dễ bị tụt mood do những khách hàng không đâu.
Bù lại, đầu 2020, một người bạn mình gặp lúc về Việt Nam, nhắn rủ tham gia một dự án giáo dục. Mình làm - tình nguyện làm không công khi nghe tâm sự của chị lãnh đạo. Lần nữa, mình phát huy tinh thần “lủng chỗ nào vá chỗ đó”. Mình làm tất, ở Thụy Điển, nhận lương Việt Nam, nhưng mình vui hơn tất thảy vì mình biết thời gian bỏ ra không vô nghĩa. Cuối dự án năm đó, chị lãnh đạo cảm ơn mình vì không bỏ cuộc. Mình chính thức làm một freelancer có lương hàng tháng. Chức danh “Em chọn đi, thích chức gì em tự điền luôn”.
Cũng cuối năm 2020 đên đầu 2021, mình lại có một khách hàng riêng khác, tìm đến mình vì từng làm chung ở Agency kia. Mình lại làm tất từ viết nội dung, thiết kế, chạy quảng cáo, email,... Những đơn hàng đầu tiên xuất hiện, nhiều đơn hàng hơn và thậm chí có tháng kịch trần đến 60k doanh thu. Nhưng rồi câu chuyện bất đồng quan điểm và những khó khăn trong kinh doanh chưa lường trước được, bọn mình không tiếp tục. Tuy vậy, bài học mình nhận ra là “Bạn cần có trách nhiệm với những gì bạn hứa. Nhưng khi bạn đã hoàn thành những lời hứa, những việc nằm ngoài khả năng của bạn, bạn không thể quản. Quan trọng nhất vẫn là cảm xúc tinh thần bản thân. Khó quá bỏ qua!”
Hè Thu 2021, trước khi quyết định chấm dứt với bạn này, mình đã rơi vào trạng thái “float” - lềnh bềnh trôi. Nên vào hè, khi tất cả mọi thứ im ắng, mình có thời gian để thở hơn. Nhưng vẫn lo. Mình vẫn cần phải “đắp vào chỗ trống”.
Thế rồi từ một số buổi tư vấn tận tình, một khách hàng khác muốn mình đi cùng lâu dài. Mình bắt đầu viết dài và viết nhiều hơn khi tham gia nhóm OWD.
Đông 2021, từ việc viết nhiều hơn, mình bắt đầu có “nhuận bút”, và một số dự án viết khác. Mình tỉnh táo dần qua từng con chữ sẻ chia. Mình chậm lại và hiểu giá trị của bản thân, sâu sắc hơn. Mình có lại niềm tin vào con chữ và khối óc của mình.
Mình biết tới cái nghề tên “coaching”. Mình được nhờ đứng lớp bộ môn Digital Marketing cho trường Đại Học. Và mình tìm niềm vui và ý nghĩa gần gũi hơn qua việc chia sẻ kiến thức. Và dự án lại tới, chủ động hay bị động.
2022, mới 3 tháng của năm mới nhưng mình nhận được nhiều lắm. Dự án viết sách, làm quán lý chương trình Mentoring, làm Mentor cho chương trình Freelance Writing và một hành trình với chữ nghĩa nữa đang dần được khám phá.
Với công việc chính, khách hàng cũ tiếp tục quay lại với mình, có khi là cần một lời khuyên, có khi là những dự án dài hơi. Mình cũng dè dặt và lượng sức hơn. Mình “cho hết” nhưng học dần cách thiết lập hệ thống, học cách assign, học cách thiết lập ranh giới bản thân.
8/3 này là tròn 1 năm mình “có suy nghĩ” tạo website riêng và xây dựng thương hiệu cá nhân. Thật buồn cười, tất cả những dự án của mình thì khách hàng biết tên, email mình thông qua cách này hay cách khác; không đi qua con đường website. Nhưng mình hiểu, để có thể làm công việc mình muốn làm, mình cần có một nơi cụ thể để tiếp đón.
Bài học về quản lý tài chính khi là freelancer
Cách mình duy trì trong những tháng đầu phát triển sự nghiệp
Ngay từ khi đi làm, mình đã có khái niệm luôn có quỹ dự phòng để có thể sống được trong 6 tháng – 1 năm. Thường mình sẽ dành một khoản cố định hằng tháng tự động bay vào quỹ.
Với bản tính khá lười và tiết kiệm, nên đa phần các chi phí phát sinh đều thuộc dạng cố định như sinh hoạt phí. Vì lười nên việc ăn uống cũng tối giản, mua sắm cũng không, và sách vở thì không cần thiết lắm. Nếu có là trang thiết bị điện tử, như chiếc laptop hiện nay, mình đã tự nhủ “Khi nào có dự án và lương lậu tốt hơn, mình sẽ mua”. Còn lại mình sử dụng các tiện ích sẵn có như làm việc tại thư viện chẳng hạn.
Quỹ khẩn cấp cuối cùng của mình là bạn trai hoặc người nhà. Thực ra, khi liệt kê ra và hỏi han khả năng hỗ trợ tài chính của người thân thì mình cũng lượng sức và thời gian bản thân có.
Phát triển tài chính và business của mình
Mình hiểu, để phát triển doanh nghiệp, một là cắt cost hai là tăng doanh thu. Giai đoạn đầu, tất cả những chi phí tài chính mình bỏ ra hầu hết = 0, ngoài thời gian.
Mình học các kỹ năng digital marketing và phân tích dữ liệu từ các ông lớn hoặc tổ chức uy tín, miễn phí. Mình tham gia cộng đồng nước ngoài và các kì thi. Mình tham dự sự kiện training và tăng network làm việc. Tóm lại, trong việc học, có việc thực hành. Và giai đoạn đầu, mình hiểu là “khách hàng là người trả tiền cho mình học” nên mình không ngại bán thời gian để tìm tòi ra đáp án và giải quyết các dự án của khách.
Ảnh: Unsplash
Sau thời gian 1 năm freelancer, mình hiểu loại dự án mình giỏi, nhóm khách hàng phù hợp và mình bỏ bớt. Mình phát triển business bằng việc “all-in”. Nếu khách hàng nào đã làm việc với mình, họ phải yên tâm chất lượng họ nhận lại là tốt nhất. Mình rất rõ ràng “Nếu anh/chị không làm được, tôi giúp. Còn làm được, tôi chỉ. Tôi cũng thích phát triển cùng anh/chị và xây dựng mối quan hệ lâu dài”.
Khi mình “trắng trợn” không chiêu trò, khách hàng cũng tin cậy phó thác và đi lâu dài với mình hơn. Một khi sự tin cậy và rõ ràng đã có, một báo giá của mình có thể gấp đôi các đồng nghiệp lúc bấy giờ, nhưng khách hàng luôn sẫn sàng.
Các kỹ năng mình đã học hỏi trong quá trình làm freelancer
Know your worth – Hiểu giá trị của bản thân. Sự thật là mình luôn ám ảnh kiến thức và kinh nghiệm làm việc trước đây không vận dụng được vào thị trường mới. Từ đó mình luôn tự hạ giá bản thân. Cho tới khi mình hiểu và đổi góc nhìn, vì chân lý ở đâu cũng xài được.
Trust your worth and quote your time preciesly – Tin vào giá trị bản thân và báo giá đúng. Hiểu là một nhưng khi tin vào năng lực của mình, tiếng nói và cách mình nhìn nhận, khách hàng hay dự án cũng thoải mái và thẳng thắn hơn. Được hay không, mình cũng hài lòng vì không ngược đãi bản thân.
Bóc tách - Khi có thời gian hơn, mình cũng có dịp nhìn sâu vào từng thứ và bóc từng lớp vỏ của vấn đề. Mà với dự án hay khách hàng hay vấn đề của từng người, dù nhìn bên ngoài giống nhưng nó sẽ khác. Bên cạnh đó, không phải ai cũng có thể hiểu “cái họ cần” là gì. Nên việc bóc tách, lý giải và tìm được đầu mối để giải quyết triệt để là cái mình có được.
Tự học - Thực ra trước đây mình nghĩ chỉ có làm công ty mới được training thôi, còn freelancer thì khó theo kịp thị trường. Nhưng quả thực từ ngày dấn thân, mình biết nhiều hơn rất nhiều giai đoạn đi làm full-time. Ở đâu cũng là cơ hội để học, và thế là mình lại tự tin hơn khi nói chuyện tiếp với khách hàng.
Know your limits – Biết giới hạn bản thân. Mặc dù cái gì cũng học được nhưng sức người có hạn, thời gian cũng vậy và mình sẽ luôn chọn làm cái mình giỏi nhất. Những cái còn lại, một là làm chung, hai là không nhận. Ngoài ra, đây còn là vai trò của người quản lý khi mình bắt đầu làm việc với trợ lý từ 2021.
Bài học bạn rút ra trên hành trình đạt được thu nhập 1.000$ đầu tiên
Cơ hội ở khắp nơi, quan trọng là khi bạn được trao cơ hội, bạn có làm cho tới hay không. Ừm, mình đã nói mình không đi xây thương hiệu cá nhân và cũng chưa kịp ra website hay gì cả. Nhưng khi một dự án vào tay mình, mình sẽ làm nó với hết tâm huyết và đúng chuẩn chất lượng mình đưa ra. Có lẽ vậy mà rất hiếm trường hợp khách hàng không quay lại với mình.
Ngược lại, chuẩn chất lượng của bạn phải tương đương với giá trị khách hàng có thể trả. Mình là một đứa nòi corporate và sự cầu toàn, đòi hỏi bị thấm vào máu đến mức hà khắc với bản thân và những người xung quanh khi nhắc đến công việc. Nhưng khi được vả cho nhiều bận vì “thay vì ngồi 8 tiếng cho một dự án họ trả mình 4 tiếng, mình đang ép mình vào đường cùng rồi.”
Bình tĩnh – thẳng thắn - cam kết – lạc quan sẽ giúp bạn nhìn ra tâm bão và có hướng đi cho cột mốc đầu tiên. Cột mốc đầu của mình là chiếc laptop $4k mà mình không bao giờ nghĩ sẽ bỏ số tiền lớn vậy để mua.
Cuối cùng là bài học mới đây từ chị Linh và các sếp cõi mạng như James Clear/Simon Sinek: hệ thống hóa công việc để tối ưu và sản phẩm hóa tri thức để mang được nhiều giá trị hơn.
Thế nên bên dưới là các dự định trong tương lai gần của mình:
Mình sẽ chia sẻ thêm về insight, có lẽ là qua email hằng tháng. Bạn theo dõi có thể đặt câu hỏi để mình trả lời. Thú thật mình có nhiều thứ để kể lắm nhưng không có thời gian. Sẽ có hai phiên bản.
Khóa học về phân tích insight: thực ra mình có thể nói cả ngày và cùng bạn nhìn lại rất nhiều thứ như cách mình làm việc với tất cả các doanh nghiệp/khách hàng hiện nay. Vậy nên bạn nào có quan tâm thì có thể theo dõi.
Mình sẽ cố gắng “lắng nghe, bóc tách, gợi mở” (dạng như mentor và coach kết hợp) cho tối đa 2-3 bạn/tháng. Mình đã làm công việc này miễn phí từ cuối năm 2021 và thực sự rất vui khi nhìn thấy sự thay đổi tích cực của các bạn đấy. Mình vẫn muốn duy trì sự cho đi này trong phạm vi có thể. Nếu cần người đồng hành lâu dài, chúng ta sẽ cần nói chuyện nghiêm túc với nhau.
Bản quyền bài viết thuộc về tác giả Ngọc Võ, được đăng tải lần đầu tại Group . ,Những người làm freelancer (Muốn tự do thì phải tự lo). Bạn có thể chia sẻ bài viét nhưng vui lòng không sao chép và đăng tải lại mà không dẫn nguồn hoặc phục vụ cho mục đích thương mại mà không có sự đồng ý của chúng tôi.